امروزه در همه سازمانها نیروی انسانی از سایر مولفه های سازمانی دارای اهمیت بیشتری است. اهمیت نیروی انسانی تا حدی است که برخی صاحبنظران بر این عقیده هستند که آنچه در نهایت روند توسعه اقتصادی و اجتماعی یک کشور را تعیین می‌کند، منابع انسانی آن کشور است، نه سرمایه و یا منابع مادی دیگر. این منابع انسانی هستند که سرمایه‌ها را متراکم می‌سازند، از منابع طبیعی بهره‌برداری می‌کنند، سازمان‌های اجتماعی و اقتصادی و سیاسی را به وجود می‌آورند و توسعه ملی را پیش می‌برند. (مورگان، 2007، ص 141)، اما با وجود اشراف بر اهمیت این امر، تاکنون نه تنها نیروی انسانی در آموزش و پرورش جمهوری اسلامی لاینحل مانده است بلکه روز به روز بر میزان و کثرت آن، آنهم بویژه در سطح ابتدایی افزوده می شود.
اهمیت نیروی انسانی اموزشی در آموزش و پرورش
آموزش و پرورش به طور کلی از سه مولفه اصلی برخوردار است: معلم (نیروی انسانی)، دانش آموز و کتب درسی. هر کدام از این سه مولفه اهمیت خاص خود را دارد و نبود هر کدام به معنای نبود سیستم آموزش و پرورش می باشد، اما بار اصلی آموزش و پرورش را معلم بر دوش نهاده است و این معلم است که می تواند هر دوی دیگر را تحت تاثیر و تحت الشعاع خود قرار دهد و نبود و کمبود معلم در یک کشور مفاهیم و معانی کثیری دارد که می توان به نکات زیر اشاره نمود:
1- عدم توجه به آموزش و پرورش و پیشرفت انسانی و تربیت نیروی کار و افراد جامعه
2- عدم وجود برنامه ریزی آموزشی و نیازسنجی که این خود اوج کارزار در هر سازمان و بویژه سیستمهای آموزشی و پرورشی است.
3- مصرف کننده تلقی نمودن سیستم آموزشی و عدم تخصیص بودجه کافی به آن که در نتیجه توانایی استخدام نیروی آموزشی مورد نیاز وجود نخواهد داشت.
4- عدم وجود ارتباط بین سیستم آموزش و پرورش کشور و سازمانها و موسسات پیش بینی نیروی انسانی.
به سیستم آموزش و پرورش کنونی ایران که نگاه می اندازیم به صراحت می شود همه موارد فوق را در ان مشاهده نمود.
در چنین سیستمی دانش آموزان زیان ده دیدگاه اصلی و عمده کشور می باشند اما این ضرور و زیان نیز برای همه نقاط یک کشور به یک اندازه نخواهد بود، کما اینکه کمبود معلم در نقاط دورافتاده و روستایی و صعب العبور و همچنین مناطق مرزنشین بیشتر از نقاط پرجمعیت و مرکزی خواهد بود.
علل کمبود معلم در ایران:
در سیستم اموزش و پرورش کنون سه علت اصلی برای کمبود نیروی انسانی آموزشی وجود دارد که عبارتند از:
1- بازنشسته شدن تعداد زیادی معلم: روند کنونی باز نشستگی در کشور بسیار بالاست و این نکته ای است که مسئولان نامتخصص هیچ گاه بدان نیاندیشیده اند.
وزارت آموزش و پرورش با توجه به روند کنونی بازنشستگی معلمان، ممنوعیت استخدام جدید و وضعیت دانشگاه فرهنگیان و کمبود چند هزار نفری نیرو، در سال تحصیلی جدید با بحران کمبود معلم به‌ویژه در دبستان‌ها روبه‌رو می‌شود. 13هزار فرهنگی در سال تحصیلی 94-1393 در کشور بازنشسته می‌شوند.
2- عدم جذب معلم جدید: استخدام در آموزش و پرورش ممنوع است و دانشگاه فرهنگیان که تنها راه ورود به دانشگاه تعلیم و تربیت است تا 3 سال آینده خروجی ندارد و دانشگاه تعلیم و تربیت عملا به مکانی برای ادامه تحصیل معلمانی تبدیل شده است که زمانی با مدارک پایین استخدام شده اند و دیگر آن دستگاه معلم ساز پرابهت پیشین نیست که البته شرایط پذیرش آن خود شایان بحث است که در این نوشتار نمی گنجد.
3- ناکارآمد بودن بخش نیروی انسانی ادارات آموزش و پرورش: در هر اداره آموزش و پرورش و هر سازمان آموزش و پرورشی و در وزارت آموزش و پرورش نیز بخشی به نام نیروی انسانی گنجانده شده و موجود می باشد که به دست کسانی سپرده شده است که کمترین تخصصی در امر پیش بینی نیروی انسانی و نیازسنجی ندارند و این در حالی است که آمارگیریهای کشور هر پنج سال یک بار انجام می گیرد و در مرکز امار کشور موجود می باشد و می بایست با توجه به نرخهای زاد و ولد، مرگ و میر، نرخ قبولی و مردودی و نیز بازنشسته شدن و ....غیره، میزان نیاز آموزش و پرورش به نیروی انسانی که تابعی است از میزان افراد واجب التعلیم که ان نیز از نرخ زاد و ولد تبعیت می کند این نیاز سنجیده و راهکارهایی برای آن اندیشیده شود.
بررسی کمبود نیروی انسانی (معلم) مقطع ابتدایی در چند استان بنا بر روایات مسئولان:
استان ایلام:
رییس سازمان آموزش و پرورش استان ایلام گفت: با آغاز سال تحصیلی جدید، مدارس این استان با کمبود یک هزار و ۴۰۰ معلم مواجه است. یوسف نوری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: اکنون مدارس این استان در مقاطع و رشته‌های مختلف پایه، فنی، کاردانش در مناطق شهری و روستایی به این تعداد معلم نیاز دارد. وی ادامه داد: متاسفانه به سبب نبود مجوز استخدام، امکان جذب این تعداد نیرو وجود ندارد.
وی اضافه کرد: براساس برنامه‌ریزیهای انجام گرفته قرار بود، بخشی از این مشکل از طریق جذب نیروهای حق‌التدریس در سال جاری برطرف شود. نوری تصریح کرد: متاسفانه به علت عدم موافقت مدیریت و برنامه‌ریزی، این افراد جذب نشده‌اند. وی خاطر نشان کرد: اکنون پنج هزار نفر در استان متقاضی حق‌التدریس در مدارس بوده که امکان جذب آنها وجود ندارد. رییس سازمان آموزش و پرورش استان ایلام با بیان اینکه اکنون ۱۲۷ هزار ساعت نیاز به نیروهای حق التدریس در استان وجود دارد خاطر نشان کرد: برای جبران این مشکل از نیروهای رسمی سازمان و به صورت اضافه کار استفاده می شود.
استان اصفهان:
اکبر پناهی در نشست مطبوعاتی مسئولان آموزش و پرورش استان اصفهان اظهار کرد: 250 کلاس دوره ابتدایی برای جبران کسری نیروی انسانی ادغام شدند و در جایی صورت گرفته که مجموع 2 کلاس بیشتر از 30 نفر نباشد.
وی تصریح کرد: زمانی که قانون 6-3-3 می‌خواست اجرا شود، یک پایه از دوره راهنمایی باید جدا می شد و یک پایه به دوره ابتدایی اضافه می شد اما زمانی که 57 هزار نیرو داریم باید این نیرو‌ها در 3 دوره تحصیلی ساماندهی شوند.
پناهی گفت: دلیل مخالفت مسئولان در تهران این بود که ما به ازای 11.5 نفر دانش‌آموز یک نیرو در آموزش و پرورش به کار گرفته‌ایم که این مخالفت‌ها مانع تزریق نیروی جدید به آموزش و پرورش شد به همین دلیل جبران کسری نیرو در دوره ابتدایی مجبور شدیم تعدادی از بازنشستگان را در این دوره به کار بگیریم.
وی افزود: حتی با به کار گیری نیروهای بازنشسته مشکل کسری نیرو در دوره ابتدایی برطرف نشد و حدود 450 نفر را به عنوان سرباز معلم در دوره ابتدایی در روستا‌ها و مناطق محروم استان به کار گرفتیم که باز مشکل کمبود نیرو برطرف نشد.
معاون پژوهش و برنامه‌ریزی اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان تصریح کرد: در سال گذشته با وجود اینکه از 160 سرباز معلم استفاده کرده‌ایم اما با کسری 4 هزار معلم در دوره ابتدایی مواجه می باشیم.
استان مازندران:
از دیگر طرف مدیرکل آموزش و پرورش مازندران گفت: استان مازندران با کمبود معلم در مقطع ابتدایی مواجه است و استخدامی‌های جدید نیز نیاز استان را برطرف نمی‌کنند، اما وی به میزان کمبود معلم اشاره ای نمی نماید و تنها به آمار موجودی ها می پردازد. وی «جمعیت دانش آموزی استان را در سال تحصیلی جدید 467 هزار نفر اعلام کرد و گفت که حدود 242 هزار نفر از این تعداد مقطع ابتدایی هستند.» (خبرگزاری جمهوری اسلامی)
استان قم:
در استان قم نیز مشکل به همین منوال است: «حمیدرضا دژاکام غروب دوشنبه در دیدار جمعی از مدیران آموزش و پرورش استان قم با آیت الله العظمی مکارم شیرازی که در آستانه آغاز سال تحصیلی مدارس برگزار شد، از کمبود نیرو در قم خصوصا در مقطع ابتدایی خبر داد و عنوان کرد: با وجود اینکه در این مقطع 1029 نفر معلم نیاز داریم اما توانسته‌ایم با تلاش و ساماندهی که انجام داده‌ایم تا حدی مشکلات را کاهش دهیم.» (خبرگزاری مهر)
استان آذربایجان غربی:
مدیرکل آموزش و پرورش آذربایجان غربی در گفتگو با (تسنیم) گفت: ۳ هزار و ۴۰ نفر کمبود معلم در آذربایجان غربی وجود دارد که سبب می شود کیفیت تحصیل پایین آمده و امکانات و تعداد کلاس‌هایی که در اختیار شاگردان قرار می گیرد کمتر شود.
فریدون سید مصطفوی افزود: دومین مشکل آموزش و پرورش در این زمینه معلم بوده که مهمترین شاخص توسعه آموزشی به شمار می رود یعنی نقش معلم بسیار حائز اهمیت است و در این رابطه 3 هزار و 40 نفر کمبود معلم در آذربایجان غربی وجود دارد که سبب می شود امکانات و تعداد کلاس هایی که در اختیار شاگردان قرار می گیرد کمتر شود.
وی همچنین اشاره کرد که: آموزش و پرورش از زمان پس از انقلاب اسلامی همواره دچار این چالش در کمبود معلم بوده است بنابراین باید توسعه همه جانبه باشد چون این نهاد مهم و اثرگزار جامعه به عنوان زیر ساخت مملکت به شمار می رود که باید توجه ویژه ای به آن شود یعنی دولت باید به صورت تمام وقت زمانی به آموزش و پرورش اختصاص دهد.
عمر (هه ڵمه ت) معروفی
روزنامه نگار و عضو اتحادیه صنفی معلمان کردستان ایران
منابع:
esfahanshargh.ir
www.irna.ir
www.mehrnews.com
www.tasnimnews.com
